Choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS) to najczęstsza choroba układu ruchu. W jej przebiegu dochodzi do uszkodzenia struktur i upośledzenia funkcji stawu, a także pojawienia się dolegliwości bólowych. Powstaje w wyniku działania czynników mechanicznych i biologicznych. Klinicznie ChZS charakteryzuje się bólem stawów, bolesnością uciskową, ograniczeniem ruchomości, trzeszczeniami i niekiedy wysiękami. Częściej obejmuje kolana, biodra, kręgosłup i drobne stawy rąk niż łokcie, stawy skokowe i nadgarstki. Zazwyczaj zajmuje jeden lub kilka stawów. Objawy mają charakter wtórny – są spowodowane przez produkty rozpadu chrząstki i kości. Nie towarzyszą im objawy układowe.
Choroba zwyrodnieniowa jest najczęstszą przyczyną dolegliwości stawowych. Szacuje się, że w Polsce chorują na nią 2 miliony osób. Objawową chorobę zwyrodnieniową stawów kolanowych stwierdza się u 7-17% osób po 45 r.ż., stawów biodrowych u ok. 9% osób po 45 r.ż., a stawów rąk u ok. 7% osób po 25 r.ż.
U podłoża ChZS leży nadmierne przeciążenie stawu. W rozwoju choroby istotną rolę odgrywają nie tylko zaburzenia biomechaniki stawu, ale także zmiana fizykochemicznych właściwości chrząstki i innych tkanek stawowych. Zaburzenia te mogą prowadzić do uszkodzeń, które przekraczają zdolności naprawcze organizmu.
Do czynników ryzyka ChZS zalicza się, m.in.:
- wiek >40 lat,
- płeć żeńska,
- czynniki genetyczne,
- nadwaga, otyłość,
- wzmożona mineralna gęstość kości,
- wady postawy,
- osłabienie mięśni,
- mała aktywność fizyczna,
- urazy i mikrourazy,
- złamania i nieprawidłowy zrost kości,
- uszkodzenia więzadeł,
- ciężka praca fizyczna,
- wykonywany zawód – zwięszone ryzyko zachorowania na ChZS mają m.in.: rolnicy, operatorzy młotów pneumatycznych czy tancerze,
- uprawianie sportów wyczynowych,
- niedobór estrogenów,
- palenie papierosów,
- choroby zapalne stawów.
Wyróżnia się chorobę zwyrodnieniową:
- pierwotną- schorzenie idiopatyczne rozwijające się w obrębie dotychczas nieuszkodzonych stawów, bez określonego czynnika inicjującego;
- wtórną- rozpoznaje się ją, gdy występują czynniki powodujące uszkodzenie struktur stawowych, zaburzenia w budowie stawu czy też schorzenia predysponujące.
W zależności od lokalizacji zmian wyróżniamy:
- postać miejscową,
- postać uogólnioną.
Typowe objawy choroby zwyrodnieniowej stawów to:
- ból – na początku jest niewielki, ma zmienne nasilenie i jest odczuwany tylko przy ruchu, a łagodnieje podczas odpoczynku; w zaawansowanych stadiach może pojawiać się ból spoczynkowy i nocny, uniemożliwiający sen; często stwierdza się wówczas deformacje i poszerzenie obrysów kostnych stawu,
- krótkotrwała sztywność stawu po okresie bezruchu (<30 min),
- ograniczenie zakresu ruchu w stawie,
- zniekształcenie i poszerzenie obrysu stawu,
- wysięk w stawie,
- niestabilność stawu,
- trzeszczenia w stawie podczas ruchów,
- zaburzenia chodu,
- zanik mięśni lub osłabienie siły mięśniowej.
Stopień niepełnosprawności zależy od lokalizacji i zaawansowania zmian zwyrodnieniowych. Szczególnie źle rokuje zajęcie stawów biodrowych, ze względu na ograniczenie zdolności lokomocyjnych. Schorzenie ma charakter postępujący, niezależnie od stosowanego leczenia zachowawczego. Wprawdzie wraz z wiekiem obserwuje się progresję zmian zwyrodnieniowych w obrębie zajętych stawów, ale u części pacjentów dochodzi do stabilizacji choroby, a nawet zmniejszenia dolegliwości bólowych. W przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów nie obserwuje się objawów ze strony innych narządów i układów.
Diagnostyka
Postawienie diagnozy ChZS wymaga przeprowadzenia szczegółowego wywiadu i dokładnego badania przedmiotowego. Powinno się również wykonać badania obrazowe (RTG, MRI, inne), a także laboratoryjne. Przed ustaleniem rozpoznania należy także wykluczyć inne choroby, m.in.: łuszczycowe zapalenie stawów, reumatoidalne zapalenie stawów, dnę moczanową, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, reumatyzm tkanek miękkich, zakażenie stawu, nowotwory.
Leczenie
Na ten moment nie ma dostępnych metod leczenia objawowego. Dlatego głównym celem postępowania terapeutycznego jest zmniejszenie dolegliwości bólowych, zachowanie lub poprawa funkcji stawu oraz ograniczenie niepełnosprawności. Należy dążyć do minimalizacji lub wykluczenia przyczyn ChZS – czynników ryzyka. Leczenie powinno być dopasowane do konkretnej osoby. Niezwykle istotne w terapii jest również postępowanie niefarmakologiczne, do którego zalicza się: edukację, psychoterapię, dietoterapię oraz fizjoterapię. W Paley European Institute prowadzimy kompleksowe leczenie i fizjoterapię osób z chorobą zwyrodnieniową stawów.
