Stopa końsko-szpotawa – druga po zwichnięciu stawu biodrowego najczęściej spotykana wada wrodzona u dzieci. Może być również wadą nabytą, wtórną do działających sił zewnętrznych lub do zaburzeń nerwowo-mięśniowych. Jest złożoną deformacją stopy, którą charakteryzuje nadmierne wydrążenie łuku podłużnego stopy (stopa wygląda jakby była „przełamana” w połowie), przywiedzenie stopy (skierowanie jej do wewnątrz), szpotawość pięty (stopa opiera się na swoim zewnętrznym brzegu) i końskie ustawienie kości piętowej (dziecko wygląda jakby cały czas stało na palcach). Niektóre mięśnie w łydce po stronie stopy z wadą ulegają zanikowi. Nie do końca jest poznana etiologia zmian. Przyjmuje się, że stopa końsko-szpotawa powstaje jako wynik połączenia czynników genetycznych i środowiskowych. Prawidłowo rozwijająca się stopa zmienia się w końsko-szpotawą w drugim trymestrze ciąży. W ciągu roku rodzi się około 100 000 dzieci z tą wadą, z czego dwa razy częściej występuje ona u chłopców.
Typowe stopy końsko-szpotawe:
• idiopatyczna – przyczyna jej powstania jej nieznana; jest wadą izolowaną – oprócz niej nie występują inne wady i choroby;
• syndromiczna – przyczyną jej powstania są mutacje genetyczne, które powodują wady wrodzone; często występuje w powiązaniu z sekwencją Pierre-Robin, dysplazją diastroficzną, artrogrypozą itp.;
• neurogenna – występuje w powiązaniu z wadami wrodzonymi na podłożu neurologicznym, np. porażenie mózgowe, rozszczep kręgosłupa, zakotwiczenie rdzenia kręgowego;
• teratogenna – jej podłożem są zaburzenia powstające w trakcie ciąży, np. jako skutek infekcji wirusowych, brania narkotyków (amfetamina), niektórych leków, palenia papierosów, picia alkoholu czy zatrucia toksynami.
Nietypowe stopy końsko-szpotawe – oprócz standardowych cech mają charakterystyczną głęboką bruzdę nad piętą i na podeszwie stopy, hiperprzeprost dużego palca, bardzo silne zgięcie podeszwowe stopy i ustawienie końskie. Rodzaje:
• atypowa – występuje jedynie w odmianie idiopatycznej, można ją rozpoznać od razu po urodzeniu;
• złożona – może dotyczyć wszystkich rodzajów typowych deformacji końsko-szpotawych, jest wynikiem złej techniki gipsowania z dodatkiem komplikacji w czasie noszenia gipsu.
Leczenie stopy końsko-szpotawej jest procesem długotrwałym i przebiega wieloetapowo. Zdeformowane stopy różnią się od siebie stopniem sztywności, zajęcia mięśni, zniekształceń kostnych i odpowiedzią na leczenie. Dlatego odpowiednią metodę leczenia należy dobierać indywidualnie. Przeprowadza się badania przedmiotowe i radiologiczne, które dają cenną wiedzę o ciężkości wady i konieczności przeprowadzenia interwencji chirurgicznych.
Najpopularniejszą metodą leczenia jest metoda Ponsetiego. Polega ona na doprowadzeniu do naturalnego ustawienia stopy poprzez modelowanie jej kształtu przy pomocy gipsu (6-9 tyg.), a następnie noszeniu specjalnie połączonych ze sobą butów (od kilku miesięcy do 5 lat). Niezbędne jest również jak najszybsze rozpoczęcie po urodzeniu ćwiczeń mających na celu powiększenie zakresu ruchu w stawie. Stosowanie tej metody umożliwia uzyskanie bezbolesnej, dobrze funkcjonującej stopy i znosi ograniczenia dotyczące uprawiania aktywności fizycznej. Brak możliwości zastosowania tej metody (np. w neurogennych typach stopy końsko-szpotawej, w tym w artrogrypozie), brak postępu podczas czynnościowej terapii, a także wysoki stopień ciężkości wady stanowią kryterium wskazań do wykonania operacji. Metodami wspierającymi leczenie stopy końsko-szpotawej są: fizjoterapia neurofizjologiczna metodą usprawniania prof. Vaclava Vojty (pobudzanie napięcia mięśni w łańcuchu dynamicznym) oraz plastrowanie dynamiczne (zwiększanie lub obniżanie napięcia włókien mięśniowych za pomocą taśmy).
W około 1/3 przypadków mimo początkowo dobrej korekcji wady, ponownie rozwija się szpotawość i końskie ustawienie. Głównym powodem jest przedwczesne zakończenie leczenia szyną Denis-Brownea. W takim wypadku konieczna jest interwencja chirurgiczna, obejmująca różne zabiegi, m.in. wydłużenie ścięgna Achillesa czy mięśnia piszczelowego tylnego.
W Paley European Institute kompleksowo leczymy deformacje stopy. Mamy najlepszych specjalistów, którzy wykonują operacje chirurgiczne deformacji stopy, również nawrotowej stopy końsko-szpotawej, prowadzą fizjoterapię, a także zaopatrują pacjentów ortotycznie.
