Napięcie mięśniowe to zdolność mięśni do przeciwdziałania skurczom biernym na rozciąganie. Utrzymanie postawy ciała czy wykonanie jakiejkolwiek czynności wymaga utrzymania pewnego tonusu (napięcia) w licznych mięśniach. Jego zaburzenia są rozpoznawane dość często. Zdiagnozowane może zostać napięcie wzmożone (hipertonia), obniżone (hipotonia) lub jego całkowity brak (atonia). W Paley European Institute zajmujemy się fizjoterapią osób, u których one występują.

Hipotonia mięśniowa

Hipotonia mięśniowa to obniżenie tonicznego napięcia mięśniowego. Określa się ją jako zmniejszony opór na biernie wykonywany ruch w stawach, a także jako upośledzenie zdolności do utrzymania kontroli postawy oraz ruchu przeciwko sile grawitacji.

Może wynikać z uszkodzenia centralnego lub obwodowego układu nerwowego, chorób mięśni lub zaburzeń metabolicznych. Nie jest chorobą, lecz objawem. Hipotonię można łatwo zauważyć, jednak trudniej jest zdiagnozować jej przyczynę. Może być ona objawem wielu chorób wrodzonych lub nabytych, m.in.:

1. zespołu Downa
2. zespołu Guillaina-Barrego
3. zespołu Pradera-Willego
4. achondroplazji
5. zespołu Pateau
6. encefalopatii niedotleniowo-niedokrwiennej
7. krwotoku śródczaszkowego
8. niedoczynności tarczycy
9. choroby Heinego-Medina
10. miastenii
11. zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
12. bulimii
13. elastopatii wtórnej
14. SMA – rdzeniowego zaniku mięśni

Objawy różnią się w zależności od etiologii schorzenia. Zalicza się do nich, m.in.:

1. wiotkość mięśni, która prowadzi do nieprawidłowych wzorców postawy, atypowej mechaniki ruchu i mniejszej kontroli nad własnym ciałem
2. problemy ze ssaniem piersi
3. opóźnienie w rozwoju psychomotorycznym dziecka
4. wiotkie, „przelewające się przez ręce” dziecko
5. zmniejszony repertuar aktywności – dziecko nie chwyta zabawek, nie bawi się rączkami i nie unosi stóp
6. brak unoszenia głowy w leżeniu na brzuchu
7. problemy z mową
8. czasem występuje opóźniony rozwój intelektualny
9. przy tzw. próbie trakcyjnej, czyli pociąganiu za ręce, by dziecko usiadło z pozycji leżenia na plecach, nie unosi głowy
10. nie obraca się, nie potrafi utrzymać siadu, osiągnięcie tej aktywności jest opóźnione
11. może mieć problemy z połykaniem – krztusi się, dławi
12. u przedszkolaków i dzieci w wieku szkolnym zauważalne są zaokrąglone plecy, duży, wypukły brzuch, przeprosty w stawach obwodowych, płasko-koślawe stopy, siadanie w tzw. siadzie „W”
13. u dzieci starszych obserwuje się szybką męczliwość, wady postawy, zwiększony zakres ruchomości w stawach, trudności oraz niechęć do zajęć fizycznych.

Ważne jest, aby jak najszybciej rozpoznać obniżone napięcie mięśniowe i rozpocząć interwencję, a także kontynuować wykonywanie zaleconych ćwiczeń w domu. Często pierwsze oznaki hipotonii można rozpoznać podczas oceny noworodka za pomocą skali APGAR. Obniżone napięcie mięśniowe nie musi jednak być związane z żadnym poważnym schorzeniem i fizjoterapia może szybko pomóc uporać się z problemem. Zawsze przy podejrzeniu hipotonii należy się udać do neurologa. Ze względu na możliwość dysfunkcji na bardzo wielu poziomach układu nerwowego, stosowana jest obszerna diagnostyka, która pomaga wyjaśnić podłoże hipotonii. Często wykonuje się USG przezciemiączkowe, rezonans magnetyczny, badanie EMG – elektromiografia oraz biopsja mięśni.

Fizjoterapia neurologiczna wykorzystuje metody usprawniania ruchowego – metodę Voity, Bobath, MAES, czy PNF. Wykorzystuje się je do pracy z pacjentami w każdym wieku. Doskonałym uzupełnieniem rehabilitacji są platformy wibracyjne. Jeśli hipotonia występuje w przebiegu innych chorób, konieczne jest zastosowanie leczenia ortopedycznego i farmakoterapii.

Efekty fizjoterapii zależą od przyczyn hipotonii i stopnia jej nasilenia. Bardzo dobre rokowania, oznaczające możliwość wyrównania deficytów ruchowych, są w przypadku łagodnego charakteru obniżonego napięcia mięśniowego, nie wywołanego przez uchwytne czynniki chorobowe. Natomiast trudne do określenia wyniki fizjoterapii występują, gdy przyczyną hipotonii są uszkodzenia struktur nerwowo-mięśniowych lub inne poważne choroby.

Hipertonia mięśniowa

Hipertonia mięśniowa to zwiększone napięcie mięśni szkieletowych, które może się rozwinąć w każdym wieku. Wpływają na nie ośrodki nerwowe podwzgórza poprzez zwiększenie napięcia psychicznego, aktywację układu hormonalnego i nerwowego autonomicznego. Może przybrać postać spastyczności lub sztywności. Gdy zostały uszkodzone drogi piramidowe układu nerwowego, mamy do czynienia ze wzmożonym napięciem mięśniowym typu spastycznego. Zauważalne jest stopniowe osłabienie napięcia podczas badania ruchu. Zaburzenia w układzie pozapiramidowym powodują sztywność, która oznacza utrzymanie oporu mięśni cały czas na wysokim poziomie.

Do głównych przyczyn hipertonii zaliczamy:

1. Chorobę Parkinsona
2. Wypadek z urazem głowy/rdzenia kręgowego
3. Nowotwory obejmujące układ nerwowy
4. SM – stwardnienie rozsiane
5. Porażenie mózgowe
6. Udar mózgu
7. Zatrucie niektórymi substancjami chemicznymi

Do najczęstszych objawów hipertonii zalicza się:

1. Zaburzenia chodu i równowagi
2. Upośledzona koordynacja ruchowa
3. Dyskomfort odczuwany przy poruszaniu się
4. Przykurcze mięśni
5. Nieustanne poczucie sztywności, np. w obrębie kończyn
6. Odczuwanie napięcia mięśni nawet, gdy pozostają w stanie spoczynku
7. Deformacje stawów (gdy hipertonia trwa długo)
8. Dolegliwości bólowe
9. U małych dzieci: znaczne napięcie całego ciała, które występuje bardzo często, nawet gdy dziecko wydaje się spokojne; asymetria ułożeniowa; trudności z przewijaniem i przebieraniem dziecka ze względu na jego sztywność; problem z chwytaniem piersi lub butelki podczas karmienia; częste układanie się dziecka w nienaturalnej pozycji; nienaturalne wyginanie główki przy leżeniu na brzuszku; stale zaciśnięte piąstki

Przy podejrzeniu hipertonii należy się udać do neurologa, który zbada odruchy mięśniowe, zleci badania dodatkowe (np. TK, MRI, punkcja lędźwiowa) i skieruje na odpowiednią fizjoterapię, która jest najlepszą metodą leczenia. Odpowiednio dozowany ruch daje gwarancję, że mięśnie pacjenta przez jak najdłuższy czas zachowają sprawność, a dyskomfort ruchowy zostanie zminimalizowany. Czasem konieczne jest wprowadzenie farmakoterapii (leki zwiotczające mięśnie). Nie powinno się unieruchamiać pacjenta, ponieważ prowadzi to do trwałych i negatywnych zmian w organizmie. Skuteczne są: kinezyterapia, fizykoterapia, kinesiotaping i masaże, a także metoda NDT-Bobath (masaż i głaskanie dziecka oraz odpowiednie poruszanie jego ciałem przez fizjoterapeutę, aby nauczyć je prawidłowych wzorców) oraz metoda Vojty (uciskanie przez fizjoterapeutę odpowiednich miejsc na ciele dziecka). Wczesne rozpoznanie i leczenie hipertonii umożliwia prawidłowy rozwój dziecka. Zbyt późne dostrzeżenie problemu może doprowadzić do bolesnych, trwałych przykurczy mięśniowych, wad postawy, problemów z koncentracją w późniejszym wieku lub może utrudniać, a nawet uniemożliwiać wyleczenie choroby wywołującej hipertonię.