Trauma to w ostatnim czasie słowo, którego nadużywa się i stosuje w sytuacjach, które z rzeczywistym urazem psychologicznym nie mają wiele wspólnego. Część osób określa tak przykre wydarzenia z życia codziennego, które stanowiły dla nich pewną nieprzyjemność lub trudność, jednak w żaden sposób nie stanowiły zagrożenia dla życia czy funkcjonowania danej osoby.

Trauma, rozumiana jako uraz psychologiczny, jest stanem wywołanym przez sytuację zagrażającą życiu lub zdrowiu człowieka. Jest takim rodzajem doświadczenia, które przerosło naszą zdolność radzenia sobie.

Wydarzenie, które określamy jako traumatyczne ma kilka cech: jest niebezpieczne, zagraża naszemu zdrowiu lub życiu, osoba jest na nie narażona bezpośrednio lub jest świadkiem takiego zdarzenia oraz ma poczucie utraty lub braku kontroli nad sytuacją. Tak zwanym stresorem traumatycznym może więc być wypadek drogowy, katastrofy naturalne, napaść, przemoc domowa, jak również procedury związane z naruszeniem integralności cielesnej dziecka, takie jak zabiegi chirurgiczne. Pojawienie się tego typu wydarzenia nie oznacza automatycznie, że u człowieka rozwinie się zespół stresu pourazowego. Zazwyczaj ludzie są w stanie poradzić sobie z trudnymi wydarzeniami, nawet jeśli można zaliczyć je do kategorii tych traumatycznych.

Traumatyczne wydarzenia mogą negatywnie wpływać na funkcjonowanie człowieka. Utrudniając codzienne życie, nawiązywanie kontaktów z innymi ludźmi, stopniowo pozbawiają osobę radości z życia. Mogą również utrudniać proces leczenia i spowolnić tempo powrotu do zdrowia fizycznego.

Dzieci narażone na traumatyczne przeżycia mogą jeszcze długo po zdarzeniu odczuwać przerażenie, bezradność lub lęk, a także reakcje z ciała, takie jak przyspieszone bicie serca, intensywne pocenie się, a nawet wymioty, które pojawiają się w reakcji na przypomnienie sobie traumatycznego zdarzenia. Wystąpić mogą również trudności z koncentracją, silna potrzeba poruszania niektórymi częściami ciała (np. ruszanie nogą, manipulowanie dłońmi, stukanie palcami), problemy z zapamiętywaniem i nauką. Z drugiej strony dziecko może zupełnie wycofać się z aktywności i izolować od świata.

Po przerażającym doświadczeniu dziecku stale może towarzyszyć poczucie zagrożenia. Prowadzi to do trudności z usypianiem, jak również gwałtownych reakcji na neutralne lub niegroźne bodźce takie jak przypadkowe dotknięcie dziecka, dźwięk telefonu.

Na co zwrócić uwagę po wyjściu ze szpitala?

U dzieci i nastolatków:

– młodsze dzieci mogą potrzebować więcej bliskości rodzica,
– czasem dzieci mają trudność z rozłąką (nawet tak krótką jak wyjście rodzica do innego pokoju lub łazienki),
– mogą chcieć cały czas trzymać rodzica za rękę lub przytulać się do niego,
– mogą też pojawić się trudności z zasypianiem i częstsze wybudzanie się w nocy (przez koszmary lub lęki nocne),
– apetyt może się zmniejszyć,
– dzieci mogą stać się bardziej czujne i reagować lękiem na delikatny dotyk lub dźwięki,
– mogą skarżyć się na dolegliwości somatyczne, takie jak bóle brzucha lub głowy,
– może pojawić się lęk przed obcymi ludźmi,
– niechęć do chodzenie do przedszkola lub szkoły (która wcześniej nie występowała),
– większa kłótliwość, reagowanie na rozmowę krzykiem lub płaczem.

U rodziców:

– skłonność do nadmiernej ostrożności i wyręczania dziecka nawet wtedy, gdy dziecko może (i chce) zrobić coś samodzielnie,
– obwinianie się za ból i cierpienie dziecka,
– lęk przed opieką nad dzieckiem (związany z obawami przed skrzywdzeniem dziecka).

Zazwyczaj te niepokojące sygnały mijają w ciągu kilku dni bądź tygodni od trudnego zdarzenia. Jednak jeśli przedłużają się i wpływają negatywnie na codzienne funkcjonowanie oraz samopoczucie, warto skorzystać z konsultacji medycznej lub/i psychologicznej.

Co pomaga?

– zapewnienie wsparcia takiego, jakie w danym momencie jest potrzebne (wysłuchanie, zrozumienie, jeśli trzeba – udzielenie wskazówek);
– podkreślanie, że pojawiające się emocje są w porządku i dziecko ma do nich prawo;
– zapewnienie bezpieczeństwa fizycznego i emocjonalnego;
– zadbanie o to, aby dziecko miało wpływ i kontrolę nad przynajmniej kilkoma rzeczami, które wydarzą się w ciągu dnia;
– możliwość podzielenia się swoimi doświadczeniami, przeżyciami i emocjami.

Ostatni punkt istotny jest nie tylko dla dzieci, ale również dla rodziców, którzy bywają zmęczeni i przeciążeni i potrzebują drugiej dorosłej osoby, która weźmie pod uwagę to, czego doświadczają.